Wandelkoers.nl
hoofdpagina | even voorstellen | wandelen | wandelroutes | reisorganisator | groepswandelreizen | terugblik | ervaringen deelnemers | wetenswaardig | reisgidsen en boekhandels | facebook | contact | mijn foto's | links
Geografie in de eigen omgeving
Op deze pagina:
Geografie in de eigen omgeving
Inleiding
Ook in je eigen omgeving kun je veel geografische begrippen en
fenomenen opmerken.
In mijn geval doe ik dat voor mijn geboorteomgeving, nl. de Achterhoek in de provincie
Gelderland, alsmede Salland en Twente in de provincie Overijssel.
Kanalen
Meestal
Het Twentekanaal
Ligging van het Twentekanaal
Het Twentekanaal zorgt voor de waterverbinding tussen de IJssel (bij Zutphen) en de steden Hengelo en Enschede in Twente.
Ook is er een zijtak, waardoor schepen naar Almelo kunnen varen. Vanwege deze zijtak wordt soms ook wel gesproken over Twentekanalen.
De afbeelding toont de ligging van het Twentekanaal op de kaart.
KLIK VOOR DE AFBEELDINGDe sluizen van het Twentekanaal
Één van de kenmerken van een kanaal is dat het waterpeil een constant niveau heeft. Voor schepen is er een sluis benodigd om een deel van het kanaal te bereiken met een ander waterpeil. Een deel van een kanaal met hetzelfde waterpeil wordt "kanaalpand" genoemd.
De lengte van het Twentekanaal bedraagt 47 kilometer, terwijl de zijtak van Delden naar Almelo nog eens 16 kilometer lang is, terwijl de breedte bedraagt 50 meter.
Het hoogteverschil tussen Zutphen (in het westen) en Enschede in het oosten is ongeveer 20 meter. Dit is de reden dat er zich in het Twentekanaal drie sluizen bevinden. In het westen staat het Twentekanaal in verbinding met de rivier de IJssel. De waterstand in deze rivier kan sterk variëren. De sluizen bij Eefde maken het mogelijk voor de scheepvaart om het Twentekanaal in te varen en een hoogteverschil van 6 meter te overbruggen.
De afbeelding toont de ligging van de sluizen van het Twentekanaal op de kaart.
KLIK VOOR DE AFBEELDINGEen volgende sluis (ook wel sluis Wiene genaamd) is bij Delden gesituëerd. Ook bij deze sluis kan een hoogteverschil van 6 meter worden overbrugd.
Een derde sluis (sluis De Waarbeek) bevindt zich nabij Hengelo. Deze sluis heeft met 9 meter het grootste verval van de drie sluizen.
Het bovenpand van deze sluis naar Enschede heeft slechts een lengte van 5 kilometer.
Vanwege het grote waterverlies tijdens het schutten van een schip in de sluis zou het peil van dit bovenpand iedere keer met 5 centimeter dalen. Om een te sterke niveaudaling te vermijden is er een gemaal gebouwd dat in staat is om het verloren gegane water bij het schutten van een schip terug te pompen in het bovenpand.
De aanleg van het Twentekanaal
Op 12 maart 1930 werd er begonnen met de aanleg van het Twentekanaal.
Voor de aanleg werd er gebruik gemaakt van een baggermolen. Het was echter crisistijd in Nederland. Er was sprake van een grote werkloosheid en armoede. Om die reden is het kanaal over een lengte van 14 kilometer in het kader van de werkverschaffing met de schop en kruiwagen gegraven.
Het kanaal was zes jaar later gereed en werd op 26 augustus 1936 geopend.
Door het kanaal werd de aanvoer van grondstoffen voor de textielindustrie in Twente en de toevoer van steenkool uit Limburg sterk verbeterd.
Er was echter nog een tweede belangrijke reden om het Twentekanaal te graven.
Voordat het kanaal er was traden de rivieren Berkel, Schipbeek en Regge regelmatig buiten hun oevers. Door het graven van het Twentekanaal werd het mogelijk om het waterpeil in het omliggende gebied beter te reguleren en zonodig af te voeren.
Waterhuishouding van het Twentekanaal
Het Twentekanaal zorgt voor de waterhuishouding tussen de IJssel (bij Zutphen) en de steden Hengelo, Enschede en Almelo in Twente.
Bij overvloedige regenval kan het overtollige water vanuit riviertjes, zoals de Berkel, Schipbeek en Regge via het Twentekanaal worden afgevoerd.Bij droogte kan er juist water vanuit het Twentekanaal worden overgepompt in de Berkel en de Schipbeek. Dit is van belang voor de waterkwaliteit, waardoor een goed leefklimaat voor vissen en waterplanten kan worden geborgd.
De afbeelding toont de ligging van het Twentekanaal en de aanliggende riviertjes en beken op de kaart.
KLIK VOOR DE AFBEELDINGRivieren
Berkel
Inleiding
De rivier de Berkel ontspringt in de Baumberge nabij de duitse plaats Billerbeck. Het kwelgebied van de Berkel is een ongerept natuurgebied.
Vanuit Billerbeck stroomt de Berkel in Duitsland langs de plaatsen Coesfeld, Gescher, Stadtlohn en Vreden en verder in Nederland langs Rekken, Eibergen, Borculo, Lochem, Almen en Warnsveld.In Zutphen voorziet de Berkel de stadgrachten van water om vervolgens via de Kattenhaven in de IJssel uit te stromen.
De afbeelding toont de diverse steden en dorpen langs de Berkel.
KLIK VOOR DE AFBEELDINGVerval en Verhang van de Berkel
Met het "verval" van een rivier wordt in aardrijkskundige termen het hoogteverschil in meters tussen de bron en monding uitgedrukt.
De bron van de Berkel ligt bij Billerbeck in Duitsland en ligt op 128 meter hoogte boven N.A.P. (Nieuw Amsterdams Peil). De monding bij Zutphen ligt op 4 meter boven N.A.P. Derhalve bedraagt het totale "verval" van de Berkel 124 meter.
Met een totale lengte van 114,6 meter kun je het "verhang" berekenen door de lengte van de rivier te delen door het hoogteverschil. De rekensom komt uit op 1,08 meter per strekkende kilometer.
Het "verhang" van het duitse deel van de Berkel is aanzienlijk hoger dan dat in het nederlandse deel. Daardoor is het karakter van de rivier in Duitsland zeer afwijkend van dat in Nederland.
De totale lengte van het in Duitsland gelegen deel van de Berkel bedraagt 70 kilometer. Het hoogteverschil is 104 meter, wat leidt tot een verhang van 1,5 meter per kilometer.
In de eerste kilometers van de rivier (de "bovenloop") bedraagt het verhang 6 meter/kilometer. Er is sprake van een hoge stroomsnelheid, waardoor de Berkel plaatselijk diep is ingesneden in de akkers. Vanaf Coesfeld tot de nederlandse grens is de stroomsnelheid al beduidend lager.
De lengte in Nederland van de Berkel bedraagt 44 kilometer. Met een hoogteverschil van 20 meter komt het verhang uit op 0,44 meter per kilometer. De stroomsnelsheid is hier derhalve een stuk lager. In Nederland is de Berkel gekanaliseerd en ligt de rivier bijna overal binnen kades. Om het waterpeil te kunnen reguleren zijn er 16 stuwen geplaatst.
Geschiedenis van de Berkel
Algemeen
In de loop der eeuwen is het stroomstelsel van de Berkel meerdere keren veranderd. Enerzijds als gevolg van natuurlijke omstandigheden als erosie en sedimentatie, maar ook als gevolg van menselijk ingrijpen.
Van oudsher stromen de waterlopen in de Achterhoek van het zuidoosten in noordwestelijke richting. Ter hoogte van de plaatsen Delden, Eibergen, Groenlo, Lichtenvoorde en Bocholt ligt de plateaurand van het Oost-Nederlandse plateau. Ten westen hiervan lag een uitgestrekt laag gebied bedekt met een dunne veenlaag, waarin de beken uitstroomden. Aan de westzijde van deze laagte ontsprongen nieuwe beekjes die het water verder afvoerden naar de IJssel.De afbeelding toont de waterhuishouding van de Achterhoek omstreeks het jaar 1200.
KLIK VOOR DE AFBEELDINGOost-Nederlands Plateau
Het Oost-Nederlands plateau is een hoog gelegen gebied in het oosten van de Achterhoek en Twente. Het is door erosie en sedimentatie ontstaan in het Plioceen (2 tot 5 miljoen jaar geleden). Het plateau ligt ten oosten van de lijn Delden - Eibergen - Groenlo - Lichtenvoorde - Aalten - Bocholt (Duitsland).
De foto toont de rand van het Oost-Nederlandse plateau bij Barlo (Aalten).
KLIK VOOR DE FOTOSteden en Dorpen
Gelselaar en de Koningsbeek
Gelselaar is gesticht op de noordoostelijke, tussen Westerflier en Neede gelegen, dekzandrug (op de kaart hieronder met een donkergele kleur aangeduid).
Aan de noord-, west- en zuidzijde van deze zandopduiking bevond zich tot laat in de Middeleeuwen een uitgestrekt laagveengebied (met de paarse kleur aangegeven).In de Middeleeuwen loopt de Koningsbeek vanaf de Bolksbeek (aftakking van de Berkel) naar de Regge.
De afbeelding toont de kaart van de omgeving van Gelselaar omstreeks het jaar 1200.
KLIK VOOR DE AFBEELDINGDe loop van de beken en rivieren is in de latere eeuwen drastisch gewijzigd door menselijk ingrijpen.
Tegenwoordig heeft het dorp Gelselaar de status van beschermd dorpsgezicht.De afbeelding toont de kaart en legenda van het beschermde dorpsgezicht Gelselaar.
KLIK VOOR DE AFBEELDING Tegenwoordig heeft het dorp Gelselaar de status van beschermd dorpsgezicht.De foto toont één van de typische boerderijen in Gelselaar.
KLIK VOOR DE FOTOHeden ten dage voert de Koningsbeek nog maar weinig water. Zij loopt vanaf de bebouwing van Neede in noordelijke richting oostelijk van Gelselaar om daarna naar het westen af te buigen en uit te stromen in het Twentekanaal.